Padurra (Padura) Tomasz (Tymko), przydomek Jerczak (1801–1871), poeta polsko-ukraiński. Ur. 21 XII w Ilińcach w pow. lipowieckim na Ukrainie, był synem Jana, komornika bracławskiego, i Anieli z Paszkowskich; pochodził ze spolszczonej rodziny drobnoszlacheckiej (h. Sas), wywodzącej się z Rusi Zakarpackiej, zasilającej rzeszę oficjalistów magnackich na kresach. Po ukończeniu szkółki parafialnej w Ilińcach został wysłany do gimnazjum w Winnicy (1814), gdzie przez rok był kolegą swojego rodaka Seweryna Goszczyńskiego. W tym czasie rozwijały się jego zainteresowania literackie folklorem ukraińskim, zapoczątkowane w latach dziecinnych, kiedy razem z ojcem przemierzał okoliczne wioski i miasteczka. W r. 1820 ukończył gimnazjum i wstąpił do Liceum w Krzemieńcu, gdzie uczył się razem z Maurycym Gosławskim, Tomaszem A. Olizarowskim i Tytusem Szczeniowskim. Rozczytywał się w dziełach G. Byrona i „Pieśniach” Osjana. Wtedy też zrodził się pomysł napisania dziejów Ukrainy w dumach – na wzór „Śpiewów historycznych” Juliana U. Niemcewicza. Zaczął jednak od popularnych dumek rozpowszechnianych następnie w odpisach i śpiewanych przez młodzież. W r. 1825 ukończył Liceum. W t. r. nawiązał bliżej nie znane kontakty z Tow. Patriotycznym i prawdopodobnie wziął udział w rozmowach, jakie przedstawiciele Towarzystwa, Antoni Jabłonowski, Piotr Moszyński i Gustaw Olizar, prowadzili z dekabrystami. Powstały wówczas polityczne liryki P-y, antycarska Ruchawka i Czapka pisana po polsku, a inspirowana przez idee rewolucji francuskiej. Po ukończeniu edukacji P. nie podjął stałej pracy. Żył po okolicznych dworach (u Potockich, Rzewuskich i Sanguszków) jako poeta-rezydent. Rozwijał nadal zainteresowania literackie, rozczytywał się w Mickiewiczu (tłumaczył na ukraiński fragmenty „Konrada Wallenroda”) i korzystał z rad pionierów romantycznego ludoznawstwa, Zoriana Dołęgi Chodakowskiego (Adama Czarnockiego) i Tymona Zaborowskiego. Badał zbiory dokumentów historycznych archidiecezji kijowskiej, tworząc w oparciu o nie dumy poświęcone wybranym, przyjaznym Polsce postaciom z dziejów kozaczyzny.
W r. 1825 P. nawiązał bliskie kontakty z Wacławem Rzewuskim («Emirem») i objął funkcję jego nadwornego poety a zarazem propagatora idei i postaci mecenasa. Zamiłowanie do tradycji kozackiej nie było bowiem tylko zabawą dworską. Oficjalnie P. układał piosenki dla drużyny magnata, a w szczególności dla nadwornego teorbanisty Grzegorza Widorta. W istocie owa dworska, kozacka drużyna była w intencji atamana Rewuchy (jak nazywano Rzewuskiego) zaczątkiem przyszłych oddziałów, mających podjąć walkę o wskrzeszenie siczowego państwa, sprzymierzonego z niepodległą Polską. P. zapalił się do tego pomysłu Rzewuskiego i w l. 1828–9 przemiemierzał w przebraniu lirnika ziemie rdzennej Ukrainy aż po Kubań, opiewając minioną sławę kozacką i zapowiadając powstanie zbrojne. W czasie wędrówki odwiedził Połtawę, gdzie miał się spotkać z I. Kotlarewśkim. Pierwszym drukowanym utworem P-y była duma Zołotaja boroda, poświęcona postaci Rzewuskiego, ogłoszona w „Dzienniku Warszawskim” w r. 1829 pod imieniem brata Józefa. Być może, że mecenasem P-y w środowisku warszawskim był Józef B. Zaleski, który miał poznać jego twórczość jeszcze na Ukrainie. Wybuch powstania listopadowego nie pociągnął za sobą spodziewanego powstania ludu ukraińskiego. Rzewuski zmobilizował niewielki oddział, włączony następnie do pułku jazdy wołyńskiej Karola Różyckiego. P. uczestniczył w walkach, a jego Ruchawka stała się pieśnią bojową pułku, śpiewaną na melodię „Warszawianki”. Pułk został rozbity 14 V 1831, a Rzewuski zaginął bez wieści.
Po klęsce powstania P. osiadł w Machnówce koło Berdyczowa na resztkach ojcowizny, gdzie zamieszkiwał razem z rodzeństwem, dwiema siostrami, starszym bratem Józefem i młodszym Janem. Ok. r. 1840 wyjechał na kilka lat do Pikowa (pow. winnicki), gdzie był wychowawcą synów Piusa Borejki. Utwory P-y krążyły po kraju i pojawiały się na łamach czasopism literackich, głównie w Galicji. Zbiór tych utworów, łącznie z tekstami mylnie przypisanymi P-rze, ukazał się we Lwowie pt. Pienia (1842). Ta nie autoryzowana publikacja skłoniła P-ę do podjęcia starań o właściwe wydanie własnych utworów. Nakłonił do tej edycji swego dawnego kolegę, wydawcę Gustawa L. Glücksberga, którego nakładem wyszedł w r. 1844 zbiór pt. Ukrainki z nutoju (W.), mocno okrojony przez cenzurę. Melodie do owych «ukrainek» były stworzone przez samego P-ę, Rzewuskiego oraz Karola Lipińskiego. Było to wydanie ozdobne, adresowane wyraźnie do licznych wówczas salonowych, sentymentalnych miłośniczek folkloru, których ironiczny portret skreślił m. in. Juliusz Słowacki w „Fantazym” w postaci hr. Respektowej, wielbicielki «pieśni Padury». Słowacki był chyba jedynym wówczas polskim pisarzem, który pośrednio, ale sprawiedliwie ocenił rzeczywistą wartość głównego nurtu poetyckiej twórczości P-y i który zwrócił uwagę na dworsko-sentymentalny charakter stylizacji, której podlegał folklor ukraiński w jego historiozoficznych dumach i romansowych dumkach. Bo polska krytyka literacka lat trzydziestych i czterdziestych przyjęła piszącego po ukraińsku rodaka z zachwytem. Nie szczędzili mu pochwał tacy znani pisarze, jak Goszczyński, Michał Grabowski, Wincenty Pol czy Kazimierz W. Wójcicki. Na wieść o jego rzekomej śmierci poświęcili mu utwory popularni wówczas poeci Stanisław Jaszowski i T. A. Olizarowski. Stylizacja P-y mieściła się bowiem w głównym nurcie ówczesnej mody literackiej, owej ukrainomanii, z której zacznie sobie pokpiwać Józef I. Kraszewski, a na emigracji Mickiewicz. Krytyków ujemnie oceniających twórczość P-y było w owych latach niewielu, a ponadto publikowali oni swoje artykuły w „Jutrzence” i „Tygodniku Petersburskim”, czasopismach o orientacji panslawistycznej. Tego typu krytyka – skądinąd celna – wzmacniała raczej pozycję P-y. Nie cieszył się on natomiast uznaniem wśród inteligencji ukraińskiej we Lwowie, a T. Szewczenko wyrażał się o nim lekceważąco.
W r. 1844 P. przebywał w związku z wydawaniem swoich utworów w Warszawie, skąd odbył wycieczkę do Częstochowy. W r. 1848 wygrał na warszawskiej loterii krajowej kilkanaście tysięcy zł. (a nie, jak mylnie podają niektórzy biografowie, rb.) i wyjechał na dwa lata za granicę. Brał udział w Zjeździe Słowiańskim w Pradze w r. 1848 i poznał P. J. Šafárika. W l. 1850–71 przebywał głównie w Machnówce, zajmując się gospodarstwem i przygotowywaniem do druku swoich utworów. Zmarł jako ostatni z rodziny 20 IX 1871 w Koziatynie, majątku swego przyjaciela Mariana Wasiutyńskiego. Pochowany został w Machnówce. W rękopisie pozostawił pamiętniki (przechowywała je rodzina). W r. 1874 ogłoszono z autografów jego Pyśma (Lw.) – z równoległymi przekładami na język polski, znalazły się tu także jego polskie utwory.
Starszy brat P-y Józef (1790–1868), prawnik i tłumacz, ukończył w r. 1817 prawo na Uniw. Wil. W r. 1823 zaproponowano mu objęcie katedry prawa krajowego na tej uczelni (po zesłanym Ignacym Daniłowiczu), ale propozycji nie przyjął. Zdecydował się natomiast na objęcie obowiązków sekretarza przy gubernialnym marszałku wołyńskim Piotrze Moszyńskim. Po jego aresztowaniu w r. 1825 osiadł w Machnówce. Tłumaczył dzieła prawnicze i filozoficzne (m. in. „O duchu praw” Monteskiusza, „Umowę społeczną” J. J. Rousseau, „Zasady ekonomii politycznej” J. Ch. de Sismondiego).
Fot. w: „Roczn. Wołyński” R. 3: 1934 s. 313; – Nowy Korbut, IX; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1967 i n.; Enc. Org.; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil., s. 322–3; Słown. Geogr., V 880; – Daškevič N. P., Otzyv o sočinenii g. Petrova „Zapiski Imperatorskoj Akad. Nauk.” T. 59: 1889; [Gawroński F.], F. Ravyta, Foma Padura, „Kievskaja Starina” T. 26: 1889 nr 9; Hnatuk V., Padura, Ryleev i dekabrysty, „Zapyśky istoryčno-filologično viddilu Bibl. Ukraïns’koj Akad. Nauk.” (Kyïv) T. 13: 1928; tenże, Tymko Padura, Charkiv 1931; tenże, Tymko Padura v ukraïnskomu istorično-kulturnomu procesi, „Červonij giljach” 1927 nr 12; Hoffman J., Wołyń w walce 1831 r., „Roczn, Wołyński” R. 2: 1931; Inglot M., Tymko Padurra czyli ziemiański romans z Ukrainą, w: Ukraïns’kyj Kalendar na r. 1979, W. [1979]; Jaszowski S., Sonety ku czci uczonych Sławian, „Sławianin” t. 1. 1837 s. 8–9; Kozik J., Ukraiński ruch narodowy w Galicji w l. 1830–1848, Kr. 1973; Kubacki W., Poezja i proza, Kr. 1966; Kyrčiv R., Ukraïns’kyj fol’klor u pol’skij literaturi, Kyïv 1971; Maslow V., Literaturnaja Dejatelnost’ K. Sr. Ryleeva, Kyïv 1912; Niedziela Z., Słowiańskie zainteresowania pisarzy lwowskich w l. 1830–1848, Kr. 1966; O życiu i pismach T. P-y, w: Padurra T., Pyśma, Lw. 1874; Petrow N. N., Očerki istoriï ukraińskoï literatury XIX stoletija, Kyïv 1884; Poklewska K., Galicja romantyczna, W. 1976; Prawdziwy życiorys T. P-y, P. 1875; Przyborowski W., T. Padurra, „Tyg. Illustr.” 1872 nr 229 (podob. i rys. F. Tegazzo); Šurat S. V., Pro zv’jazky T. P-y z dekabrystamy, „Ukraïns’kyj Istoryčnyj Žurnal” 1968 nr 11 s. 80–5; Wójcicki K. W., Ostatni klasyk, „Bibl. Warsz.” 1872 t. 2 s. 268–9; – Ševčenko T., Povnezibrannja tvoriv u šesty tomach, Kyïv 1963 IV 252; Wójcicki K. W., Pamiętniki dziecka Warszawy W. 1974 II; Zbiór poetów pol. XIX w., Oprac. P. Hertz, W. 1961, 1975, Ks. 2, 6; – „Dzien. Mód Paryskich” 1844 nr 18; „Ruch Liter.” 1876 nr 40 s. 224; – B. Ossol.: rkp. 12040/II (list P-y do A. Janowicza z 4 VII 1865); – Bobrownicka M., Tomasz Padurra, zapomniany poeta romantyczny, (mszp. 1946).
Mieczysław Inglot